Dış Kaynaklardan Yararlanma (Outsourcing); işletmelerin, temel yetenekleri üzerine odaklanarak, bunun dışında kalan faaliyetlerini bu konuda uzmanlaşmış diğer firmalardan sağlaması olarak tanımlanabilir. Bu tanımın içinde geçen temel yetenek kavramı ise; bir işletmeyi başka işletmelerden ayıran, işletmenin vizyonunu gerçekleştirmesinde rol oynayan, rakipler tarafından kolayca taklit edilemeyen bilgi, beceri ve yeteneği ifade etmektedir. Geleneksel işletme faaliyetlerinin katma değer üretmeyen kısımları dış kaynaklara devredilerek, personel giderlerinden tasarruf edilmekte ve boşta kalan kalifiye işgücünden işletmenin farklı bölümlerinde daha fazla verim alınabilmesine imkan sağlanmaktadır.

Yaklaşık on yıl öncesine kadar, işletmeler, her türlü işi kendi bünyelerinde yapmaya ve dışarıya iş yaptırmamaya eğilimliydiler. Hatta tüm işleri işletmenin kendisinin yapması bir gücü ifade ediyordu. İşletmelerin gereksiz işlerle uğraşmasına, yavaşlamasına ve örgüt yapılarının hantallaşmasına sebep oluyordu. Dünyada globalleşmenin artmasıyla daha yoğun rekabetin ortaya çıktığı günümüzde, işletmeler ayakta kalabilmek için faaliyetlerinin çeşitli aşamalarında, birbirlerini tamamlayıcı şekilde ve sürekli olarak işbirliği yapmak durumunda kalmaktadırlar. Bu sayede işletme kendisine rekabetçi üstünlük sağlayan yetenekleriyle ilgili işlerin dışındaki tüm işleri başka işletmelere yaptırmakta; bu yoldan hem kaynak tasarrufu sağlamakta, hem de örgütsel yapı olarak küçülmekte ve kendisinin çok iyi bildiği iş üzerine yoğunlaşma fırsatı sağlamaktadır.

Dış kaynaklardan yararlanma uygulamalarının ilk olarak görüldüğü sektör otomotiv sektörüdür. Yedek parça üretimiyle başlayan dış kaynaklardan yararlanma uygulamaları, güvenlik, ulaştırma, temizlik gibi hizmetlerin sağlanmasıyla yaygınlaşarak artmıştır. “Dışarıda, en kısa zamanda hatta mümkünse hemen şimdi, ihtiyacım olan işi, bana ödemeye razı olduğum fiyattan ve istediğim şartlarda yapabilecek kim var?” mantığıyla şirketler artık temel yetenekleri dışındaki işleri mümkün olduğu kadar çok dış kaynaklar yoluyla yapmaya çalışmaktadırlar.

DIŞ KAYNAK KULLANIMININ NEDENLERI

1998 yılında “The Outsourcing Institute” üyeleri arasında yapılan bir araştırmanın sonuçlarına göre dış kaynak kullanımını gerektiren ana nedenler 10 başlık altında toplanmıştır:

1.     İşletim giderlerini denetlemek ve düşürmek

2.     Firmayı asıl etkinliğe yöneltmek, temel yetenekleri geliştirmek

3.     Dünya çapında olanaklara erişmek

4.     İç kaynakları başka etkinlikler için serbest bırakmak

5.     İçeride sahip olamadığı kaynaklara erişmek

6.     Yeniden yapılanma sürecini hızlandırmak

7.     Denetim dışı kalmış yada idaresi zor olan işlevler ile başa çıkabilmek

8.     Sermaye fonları oluşturmak

9.     Riski paylaşmak

10.  Nakit akışı sağlamak

1) İŞLETIM GIDERLERINI DENETLEMEK VE DÜŞÜRMEK

Dış kaynak kullanımı hizmeti veren şirketler müşterilerinin herhangi birinin tek başına sahip olduğundan çok daha büyük bir ölçeğe sahiptirler. Bu sebeple hem satın alma maliyetleri hem de işletim maliyetleri daha düşüktür. Ayrıca, şirketlerin temel yetenekleri dışında kalan işler; dış kaynak kullanımı hizmeti veren şirketlerin tecrübe kazanmış olduğu ve bu sebeple risklerini yönetebildiği, maliyetini bildiği bir iş olacaktır. Böylece, dış kaynak kullanımı hizmeti veren şirket, bu hizmeti alacak olan şirkete işin toplam maliyeti konusunda çok ayrıntılı ve kesin bilgi verilebilmektedir.

2) FIRMAYI ASIL ETKINLIĞE YÖNELTMEK, TEMEL YETENEKLERI GELIŞTIRMEK

İşletme yönetiminde dış kaynaklardan yararlanma uygulamalarının başlamasında ve artarak devam etmesindeki ana sebeplerden birisi de, işletmelerin temel yeteneklerini ön planda tutarak, geliştirdikleri stratejiler ve rekabete dayanan bir üstünlüğe ulaşma ihtiyaçlarıdır. İşletmeler kendilerine rekabet avantajı sağlayan temel yeteneklerinin dışında kalan tüm işleri, başka firmalara yaptırmakla, öncelikle temel yeteneklerine daha rahat yoğunlaşma imkanı bulmakta, kaynak tasarrufu yapmakta, yapı olarak küçülmekte ve yalın hale gelmektedirler. İşletmelerin temel yetenekleri üzerine yoğunlaşması arttıkça, dış kaynak kullanımı da artmaktadır.

3) Dünya Çapında Olanaklara Erişmek

Dış kaynaklardan yararlanan bir işletme müşteri konumunda olması sebebiyle, talep ettiği ürün ve hizmetin en iyisini isteme hakkına sahiptir. Dış kaynaklardan yararlanma hizmeti veren işletmeler temel yeteneklerini talep edilen hizmet ve ürünler doğrultusunda geliştirdiği için bu beklentilere cevap verebilecek duruma gelmeyi hedeflemektedirler. Bu hedeflere ulaşılabilmek teknolojik yatırımlar, yönetim ve insan gücüyle mümkün olabilmektedir. Dünya çapında, teknolojiye, yönetim bilimine ve insan kaynaklarına büyük yatırımlar yapmış, birçok müşterisi olan şirketlerin tecrübelerinden yararlanılmaktır. Böylece oluşan ihtisaslık ve uzmanlık kombinasyonu şirket açısından rekabet avantajı sağlayacaktır. Dış kaynak kullanan işletme tüm teknolojik ve yönetim gelişmelerini bu sayede dolaylı yoldan ama anında takip etme olanağına sahip olabilmektedir.

4) İÇ KAYNAKLARI BAŞKA ETKINLIKLER İÇIN SERBEST BIRAKMAK

Her organizasyonun mevcut kaynaklarını kullanma limiti vardır. Dış kaynak kullanımı yapılan işletmelerde, başta personel olmak üzere kaynakların, temel yetenek dışı faaliyetler yerine, müşteriye daha iyi hizmet edebileceği alanlara kaydırma imkanı sağlanır. Bu sayede hem enerjisini kendi içerisine odaklamış, hem de personeli müşterilerine odaklanmış olacaktır.

5) İçeride Sahip Olamadığı Kaynaklara Erişmek

İşletmeler ihtiyaç duydukları belli kaynakların kendi bünyelerinde var olmaması durumunda dış kaynaklardan yararlanırlar. Bu şekilde eksik olan girdilere ulaşıp, üretim süreçlerini başarılı bir şekilde devam ettirebilirler. Örneğin, bir işletme büyüme stratejisi güdüyor ve özellikle yeni coğrafi pazarlara girmeyi hedefliyorsa o bölgede çeşitli tesislere ihtiyaç duyabilir. Daha önceden o bölgede herhangi bir yatırım yapılmamış olması sebebiyle tesis ihtiyacını karşılamak için dış kaynaklardan yararlanma yoluna gidebilir. Kaynaklarını yeni bir tesis kurmaya harcamak yerine varolan bir işletmeden yararlanmak işletmeye büyük kolaylık sağlayacaktır.

6) YENIDEN YAPILANMA SÜRECINI HIZLANDIRMAK

Yeniden yapılanma kararı alan bir işletme, konusunda uzman ve kendi bünyesinde yeniden yapılanma işlemlerini tamamlamış hizmet sağlayıcı işletmelerden yararlandığında hedeflediği getirilere çok kısa bir sürede ulaşma imkanına sahip olabilir. Örneğin, Kaliteli Yönetim Sistemlerini uygulamaya bunun sonucunda da kurumsallaşmaya adım atmak isteyen bir şirket, kendi mevcut personelini kendi imkanlarıyla bu konuda eğitmektense bir danışman firmadan, onun konusunda uzman danışmanlarından aldığı eğitim ve danışmanlık desteğiyle çok kısa sürede bu süreci tamamlayabilmektedir.

7) Denetim Dışı Kalmış yada İdaresi Zor Olan İşlevler İle Başa Çıkabilmek

Dış kaynak kullanımı böyle bir problemin çözümü için tek adrestir. Ancak burada dış kaynak kullanımının bir nevi tahtı ve sorumlulukları terketme olarak düşünülmemesi gerekir. Bir fonksiyonun idaresinin giderek zorlaştığı yada imkansızlaştığı bir durumda organizasyon, bunun altında yatan sebebi iyice incelemelidir. Eğer işletme dış kaynak kullanımı hizmeti aldığı fonksiyonun gereksinmelerinin ne olduğunu tam anlayamazsa doğru bir dış kaynak kullanımı tedarikçisi seçemeyebilir.

8) SERMAYE FONLARI OLUŞTURMAK

İşletmeler arasında büyük sermayeye sahip olmak için muazzam bir rekabet vardır. Yönetimin vermesi gereken en önemli karar, mevcut sermayenin, en iyi verimliliğin sağlanacak yatırımlar için kullanılması konusundaki kararıdır. Dış kaynak kullanımı, kaynak elde etmek için sermaye harcaması yapmak yerine, bazı masrafların tedarikçiler tarafından, onların sermayesinden yapılmasına imkan verir.

9) RISKI PAYLAŞMAK

İşletmelerin yaptıkları yatırımlarla birlikte, üstlerine aldıkları risklerde artmaktadır. Pazar koşulları, rekabet şartları, devlet sınırlamaları, finanssal durumlar ve teknolojiler hızlı bir değişim içerisinde bulunmaktadır. Bu değişiklikleri takip edebilmek için işletmelerin sürekli kendilerini yenilemeleri ve bununla beraber devamlı yeni riskler almaları gerekmektedir. Özellikle proje yönetimi hataları, yanlış teknoloji seçimi, kaynak yetersizliği, hedef yönetiminin olmaması gibi sebeplerle maliyetleri çok yükselebilen projelerde, bu konuda gerekli önlemleri almak ya da önlem alamadığı takdirde de sonucuna katlanmak müşteri şirketin sorumluluğu olmaktan çıkıp, dış kaynak kullanımı şirketinin sorumluluğu haline gelmektedir. Bu sayede riskler paylaşılmaktadır.

10) Nakit Akışı Sağlamak

Dış kaynak kullanımı, malvarlıklarının müşteriden tedarikçiye doğru transferini sağlar. Şirketler arası yapılan anlaşmalar sonucunda, teçhizat, araçlar, lisanslar gibi değerli malvarlıkları dış kaynak kullanımı hizmeti alınacak firmaya satılabilir. Hizmet sağlayıcı firma bu malvarlıklarını müşteriye hizmet etmek amacı ile kullanır. Bu satış ile dış kaynak kullanımı hizmeti alan şirkete önemli miktarda nakit girişi sağlanır. Malvarlıklarının  hizmet veren firmaya satılması işleminde, satılan malların fiyatları piyasa değerinin üstünde bir fiyat da olabilir.

Dış Kaynaklardan Yararlanma (Outsourcing); işletmelerin, temel yetenekleri üzerine odaklanarak, bunun dışında kalan faaliyetlerini bu konuda uzmanlaşmış diğer firmalardan sağlaması olarak tanımlanabilir. Şirketler çeşitli nedenlerle Dış Kaynaklardan Yararlanma yoluna gitmektedirler. 1998 yılında “The Outsourcing Institute” üyeleri arasında yapılan bir araştırmanın sonuçlarına göre dış kaynak kullanımını gerektiren ana nedenler 10 başlık altında toplanmıştır:

1.     İşletim giderlerini denetlemek ve düşürmek.

2.     Firmayı asıl etkinliğe yöneltmek, temel yetenekleri geliştirmek.

3.     Dünya çapında olanaklara erişmek.

4.     İç kaynakları başka etkinlikler için serbest bırakmak.

5.     İçeride sahip olamadığı kaynaklara erişmek.

6.     Yeniden yapılanma sürecini hızlandırmak.

7.     Denetim dışı kalmış yada idaresi zor olan işlevler ile başa çıkabilmek.

8.     Sermaye fonları oluşturmak.

9.     Riski paylaşmak.

10.  Nakit akışı sağlamak.

Dış Kaynak Kullanımına karar vermiş bir şirketin, hazırlık sürecinde, çalışmanın başarılı olması için, geçmesi gerekli safhalar vardır. Sadece bu süreçleri iyi analiz ederek gerçekleştirilmiş bir proje başarılı olmaya adaydır. Dış kaynak kullanımı sürecinin safhalarını şu şekilde sıralayabiliriz:

1.   Vizyon ve misyon tanımının yapılması,

2.   Temel yeteneğin belirlenmesi ve dış kaynaklara başvurulacak alanların tanımlanması,

3.   Teklif hazırlanması ve aday tedarikçilere sunulması,

4.   Alternatiflerin değerlendirilmesi ve uygun bir seçimin yapılması,

5.   Tedarikçi firma ile sözleşmenin görüşülmesi ve imzalanması,

6.   Uygulamanın etkin bir iletişim ağı kurularak gerçekleştirilmesi

Bu süreci şu şekilde de özetleyebiliriz:

a)   Planlama

b)   Sözleşme hazırlığı

c)   Sözleşme yönetimi

Planlama, büyük ölçüde kuruluş üst yönetimi tarafından yapılan çalışmalardır. Ancak dış kaynak alımının inceliklerini bilen uzmanların katkıları da alınmalıdır.

Sözleşme hazırlığında, bir yandan teknik düzeyde alınacak hizmetin ayrıntılarını ve gelecekteki hizmet göstergelerini öngörebilen, bugünkü durumu ölçebilen teknik uzmanlara, bir yandan da bu tür sözleşmelerin hukuki yönlerine hakim uzmanlara danışılmalıdır.

Sözleşme yönetimi ise, planlama ne denli başarılı, hazırlanan sözleşme ne denli nitelikli ve sağlam olursa olsun, günden güne, yıldan yıla değişen koşullarda, hizmeti sunan kuruluş ve kişilerle hizmeti alan kuruluş ve kişiler arasında arabuluculuk işlevinin gerçekleştirilmesi anlamına gelmektedir. Bunun için bir yandan teknik birikim, bir yandan iletişim ve insan ilişkilerinde ustalık ile pazarlık yeteneği yaşamsal önem taşımaktadır.

Dış kaynaklardan yararlanmanın doğru bir biçimde yürüyebilmesi için başlangıç ve uygulama aşamasında sürecin iyi bir şekilde yönlendirilmesi gerekmektedir. “The Outsourcing Institute” üyeleri arasında yapılan bir araştırmada, “Başarılı Dış Kaynak Kullanımının 10 Önemli Faktörü” sorgulanmış ve sonuçları şu şekilde belirlenmiştir:

1.            Şirketin amaç ve hedeflerinin iyi anlaşılmış olması

2.            Stratejik vizyon ve plan

3.            Doğru firmanın seçilmesi

4.            Devam eden ilişkilerin yönetimi

5.            İyi hazırlanmış bir sözleşme

6.            Etkilenen birey yada gruplar ile açık bir iletişim

7.            Yöneticilerin desteği ve alakası

8.            Personelin meselelerine dikkatle eğilme

9.            Finanssal doğrulama yapılması

10.          Dışarıdan uzman kullanmak

Dış kaynak kullanımına yönelen bir kuruluşun, bunu eski örgütlenmesini değiştirmeden yapması önerilmemektedir. Öncelikle amaca yönelik sorumlulukların belirlenmesi, bunlara uygun yetkilerin tanımlanması ve ardından gerekli planlama ve hazırlık çalışmalarının gerçekleştirilmesi, başarı için zorunludur. Sürecin etkin biçimde denetimi, başka bir deyişle sözleşme yönetimi ise, dış kaynak kullanımında en uzun soluk isteyen aşama olarak ciddiye alınması gerekli en önemli noktalardan birisidir.

Şirketin dış kaynak kullanımı konusunda amaç ve hedeflerini belirledikten sonra dış kaynak kullanımında hizmeti alabileceği aday firmaları değerlendirmesi ve teklifler alması gerekir. Dış kaynak hizmeti sağlayacak firmalar hakkında aşağıdaki sorulara cevap bulunmalıdır. Firmalardan alınacak cevaplara göre, adaylar seçilebilir ve ön görüşmelere geçilebilir.

·         Firmanın kültürel uyumu ve vizyonu nedir?

·         Firma finanssal açıdan ne kadar sağlamdır?

·         Firmanın temel üstünlükleri nelerdir? (Gelir/Kar oranı gibi)

·         Firmanın müşteri ilişkileri nasıldır? (Müşteri Bağlılığı, Müşteri Portföyü)

·         Firmanın yönetim takımı kimlerdir, nasıl çalışmaktadır?

·         Firma isteklere ne kadar doğrudan çözüm üretebiliyor?

·         Fiyat/Maliyet ilişkisi ne kadar doğru?

·         Verilecek hizmet konusunda firmanın endüstriyel deneyimi nedir?

·         Firmanın pazar paylaşımındaki durumu nedir?

·         Proje için önerilen takımın kapasitesi ve tecrübesi nedir?

·         Vaat edilen süre, kaynak ve kalitenin bir garantisi var mıdır?

Bu sorulara cevap bulmak dış kaynak kullanımı hizmeti veren firmaları daha kolay tanımamızı ve değerlendirmemizi sağlayabilir.

Herhangi bir dış kaynak kullanımı anlaşması imzalanmadan önce, ticari ve teknik yöneticilerin göz önünde bulundurması gereken önemli konular vardır:

Dış kaynak kullanımı, genellikle işletmenin dış tedarikçiye hassas şirket bilgilerini açıklamasını gerektirir. Şirketin haklarını korumak ve gizlilik sorumluluğunu tedarikçiye yüklemek amacıyla anlaşmalar yapılması gerekir.

İşletmenin kadrosunda yer alan bazı kilit personelin, düzenlemenin bir parçası olarak dış kaynak kullanımı veren firmaya transfer olmasında yarar vardır. Firma kültürünü dış kaynak kullanımı hizmeti veren firmaya tanıtması açısından da büyük yararlar sağlayabilir.

Hem ticaretin, hem teknolojinin süratle değiştiği bugünkü ekonomimizde, özellikle Bilişim Teknolojilerinde dış kaynak kullanımında iki yıldan daha uzun süreli anlaşma yapmaması ve sözleşme bitiminde tekrar durum değerlendirmesi yapılması gerekir.

Sözleşmelerde, dış kaynak sağlayıcı sorumlulukları net olarak ve açık bir şekilde belirtilmelidir.

Performans ölçüm parametrelerini mutlaka belirlenmelidir.

Dış kaynak hizmeti veren firmaya işini nasıl yapacağı hususunda karışılmamalıdır. Bu dış kaynak hizmeti veren firmanın, kendi deneyimlerini ve çalışarak kazandığı en iyi uygulama yöntemlerini şirketin yararına kullanmasına engel olabilir.

Düşük fiyat veren firmanın teklifini değil, kendini ispatlamış, başarılı bir geçmişi olan bir hizmet sağlayıcıyı seçmek çok daha mantıklı olabilir.

Temel Yetenek dışı becerileri seçmek gerekmektedir. Dış kaynak kullanımı için ilk ve en açık işlevler, doğaları itibariyle tamamen idari veya destek amaçlı olanlardır.

Değişime karşı koymanın düşük olduğu ve değişim gereksiniminin en yüksek olduğu iş süreçleri seçilmelidir. Dış kaynak kullanımı için en iyi adaylar, değişime iç karşı koymanın en zayıf olduğu ve değişim gereksiniminin en yüksek olduğu alanlardır.

Değişimin zaten başlamış olduğu iş süreçlerinin seçilmesi mantıklıdır. Değişim, dış kaynak kullanımı başlatılması için önemli bir fırsattır. Değişim ve değişen iş şartları, genellikle değişim gereksinimi zaten kabul edilmiş ve değişime karşı koymanın çoğu atlatılmış olduğu için dış kaynak kullanımı için bir fırsat olabilir.

Sınırları belirli ve ayrılabilir olan iş süreçleri seçilmelidir. Dış kaynak kullanımı konusundaki alanlar, sınırları belli ve şirketin ayrılabilir parçası halindeki faaliyetleri içermelidir. Bunlar bir dış kuruluşun süreci kendi personeli ile yönetebileceği ve büyük miktarda birbiri ile ilişkili çalışmanın yürütülmediği alanlardır.

Dış kaynak kullanımda risklerin ortaya çıkmaması ve bu riskleri ortadan kaldırmak için sözleşmelerin iyi yapılması büyük önem tutar. İyi bir sözleşme yapabilmek için aşağıdaki uyarıları dikkate almak gerekmektedir. Bunlara uyulduğu taktirde ortaya çıkabilecek problemleri ve alınan riskleri minimuma indirmek mümkün olabilir:

·          Dış kaynak kullanımı hizmeti veren firmanın standart sözleşmesi kesinlikle dikkate alınmamalıdır. Şirketin ihtiyaçları göz önüne alınarak, danışmanların uyarılarına göre özel bir sözleşme hazırlanmalıdır.

·          Eksik sözleşmeler kesinlikle imzalanmamalıdır. (“Zaman içinde belirleriz” rahatlığına kapılmak, istenmeyen sonuçlar doğurabilir.)

·          Dış kaynak alımında uzman kişilerin desteğinden yararlanılmalıdır.

·          Sözleşme öncesi durumu belirleyecek ölçümler belirlenmelidir. Bu sayede gelişmeleri karşılaştırma imkanına sahip olunabilir.

·          Hizmet düzeyini ölçebilecek ölçütler geliştirilmelidir ve sözleşmeye eklenmelidir.

·          Hizmet düzeyine ilişkin rapor biçim ve içerikleri sözleşme ekinde yer almalıdır.

·          Hizmet aksaklıklarına karşı ceza hükümleri sözleşmede yer almalıdır.

·          Büyüme olasılığı hesaba katılmalıdır. Zaman içinde düşecek hizmet maliyetinin bir kısmının alıcı yararına iş hacminin genişlemesine yönlendirilmesi sözleşmeye eklenmelidir.

·          İş hacminde oluşabilecek değişikliklerin (büyüme yada küçülme) yapılacak ödemelere yansıtılabilmesi sağlanmalıdır.

·          Sözleşmenin herhangi bir nedenle süresinden önce bitirilmesi halinde alıcının işlerinin aksamamasını güvence altına almak için dış kaynak kullanımı hizmeti veren firmanın desteğinin sürmesi koşulu sözleşmeye eklenmelidir.

·          Alıcının etkinliklerindeki hangi değişikliklerin satıcıya ek ödeme hakkı kazandıracağı açıkça belirlenmelidir.

·          Alıcının personeline satıcı tarafından sağlanacak güvencenin nitelik ve koşulları net olarak sözleşmeye eklenmelidir. Dış kaynak alımı uygulamalarında çoğu zaman alıcının personeli, geçici yada deneme statüsünde dış kaynak kullanımı hizmeti veren kuruluşta işe girmektedir. Bu kişilerin özlük haklarının korunması, geçiş döneminin sosyal boyutunun gözardı edilmemesi, alıcının sorumluluğundadır.

Dış Kaynaklardan Yararlanma dikkatle incelenmesi ve uygulanması gereken bir süreçtir. Bu açıdan temel yetenek dışında kalan fonksiyonların dışarıya verilmesinden önce iyi düşünülmeli, işletmenin fiziksel ve kültürel yapısını gözden geçirmelidir. Gerekli altyapıya sahip olunmaması durumunda başarısızlıkla sonuçlanabilecek bu uygulama, kademeli olarak yapılması durumunda, işletme amaçları doğrultusunda maksimum katkıyı sağlayabilir.

Serdar Ünal

Makine Yük. Müh.

KAYNAKLAR

1.     Ataman, Göksel. İşletme Yönetimi Temel Kavramlar ve Yeni Yaklaşımlar, 1.Baskı, İstanbul: Türkmen Kitabevi, 2001.

2.     Bilgen, Semih. Kamu Sektöründe Bilişim Hizmetlerinde Dış Kaynak Kullanımı, http://www.eee.metu.edu.tr/~bilgen/Diskayn.htm, (Erişim: 02.05.2005).

3.     BT Vizyon, Dış kaynak kullanımında neler hedeflenmeli?, http://www.btvizyon.com.tr/viz_dergi_dosya.phtml?konu_dosya_nox=172& kulakcik_nox=47, (Erişim: 02.05.2005)

4.     Or, Erden M. Kongre Turizminde İki Kademeli Dış Kaynaklardan Yararlanma Uygulamaları, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Yönetimi ve Organizasyon Ana Bilim dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi, İstanbul, 2001.

5.     Oran, Ömer. Outsourcing uygulayacak yöneticilere ipuçları, http://www.bilisimrehber.com.tr/arastirma/tr_arastirma_outsourcing.phtml, (Erişim: 02.05.2005)

6.     Özkan, Yinal. Kurumsal İşletmelerde Dış Kaynaklardan Alınan Bilgi Teknolojisi Hizmetleri ve Internet Servisleri, http://www.teknoturk.org/docking/yazilar/tt000055-yazi.htm,
(Erişim: 02.05.2005).

7.     The Outsourcing Institute, Top 10 Reasons Companies Outsource, http://www.outsourcing.com/content.asp?page=01i/articles/intelligence/ oi_top_ten_survey.html& nonav=true, (Erişim: 02.05.2005).